تصوف و پیدایش سلسله صفوی

هنگامی که بغداد در اواسط قرن هفتم قمری توسط مغول ها سقوط کرد، خلافت عباسیان بعد از 600 سال به پایان رسید. با سقوط خلافت سُنی عباسی، شیعیان دوازده امامی روز به روز قدرت بیشتری گرفتند. در همین زمانِ سیطره مغول ها در ایران و پس از آن در دوره تیموری خانقاه ها بعنوان پایگاه های اصلی تصوف و عرفان ایرانی اسلامی رشد زیادی پیدا کرد و حکومت های بیگانه مغول و تیموری با استفاده از محبوبیت این عرفا و صوفیان در میان مردم به خانقاه ها کمک مالی می کردند. در چنین شرایطی یکی از خانقاه های مهم ایران در اردبیل که در اختیار خاندان شیخ صفی الدین اردبیلی بود کم کم شهرت و محبوبیت زیادی پیدا کرد و پس از چند قرن در سال 906 قمری مرکز انقلاب صفویان شد. اسماعیل میرزا که نوجوانی 10 یا 14 ساله بود به همراه یاران وفادارش که قزلباش نامیده می شدند تبریز پایتخت سلسله آق قویونلو را تصرف کرد و طی چند دهه خیلی زود بر سراسر ایران سیطره یافت. این قزلباشان از حدود 7 طایفه ترک و ترکمن تشکیل شده بودند که چون کلاه های 12 تَرک قرمز رنگ بر سر می گذاشتند به این نام مشهور شدند. آنها جنگجویانی دلیر و بی باک بودند که شیخ خانقاه صفوی(در این زمان شاه اسماعیل) را مانند خدا می پرستیدند. آنها خانقاه اردبیل و شاه اسماعیل را مانند نگین انگشتری در بر می گرفتند و پادشاهی صفویان علاوه بر سیادت و فره ایزدی، بر قدرت شمشیر آنها استوار بود. با گذشت زمان از قدرت این قزلباشان کاسته شد و بر قدرت روحانیون صفوی افزوده گشت. اما حتی هنگامی که شاه عباس اصفهان را پایتخت حکومت خویش قرار داد، گنبد توحید خانه را به عنوان نماد این قزلباشان و ریشه های صوفیانه سلسله صفوی در دولتخانه صفوی بنا کرد.